การพอเพียงข้าวในครัวเรือนเกษตรกร

ปัญหาการขาดแคลนอาหารในพื้นที่สูงเป็นปัญหาหลักที่พบเกือบทุกพื้นที่สูง
จากการประชุมกลุ่มเกษตรกรบ้านห้วยบง และบ้านเด่น ที่มีปัญหาการขาดแคลนข้าวพบว่าปัจจัยที่มีส่วนสนับสนุนที่คล้ายคลึงกัน ได้แก่

- ที่นา การมีที่นาอย่างน้อยสองที่ในการปลูกข้าว
- ความอุดมสมบูรณ์ของดิน
- การมีน้ำแหล่งน้ำสามารถนำมาใช้ได้ตลอดทั้งปี นอกจากการผลิตข้าวแล้วยังสามารถนำมาใช้ประโยชน์ในการปลูกผักในฤดูแล้ง
- ปุ๋ยเคมี ช่วยสนับสนุนและเพิ่มผลิตข้าวของเกษตรกรได้ ตารางที่ 5

อย่างไรก็ตามการเพิ่มผลผลิตข้าวนาดำบนที่สูงมีมากว่า 10 ปี จากงานทดสอบการใช้ปุ๋ยเคมีในข้าวนาบนที่สูงพบว่า ผลผลิตเฉลี่ยข้าว ภายใต้การใส่ปุ๋ย และไม่มีการใส่ปุ๋ยผลผลิตเฉลี่ย 2.18 ตัน/เฮกตาร์ และ1.17 ตัน/เฮกตาร์ตามลำดับ และพบว่า สัดส่วนผลผลิตเพิ่มขึ้น จากการใส่ปุ๋ย 16-20-0 156 กก/ เฮกตาร์ Gypmantasiri , et.al (1994)

เกษตรกรจะจัดการใส่ปุ๋ยคอกโดยหว่านตอนเตรียมแปลงกล้าซึ่งจำเป็นถ้ามีปริมาณเพียงพอจะไม่ใช่ปุ๋ยเคมีเลย การใส่ปุ๋ยเคมี ของเกษตรกรจะใส่ระยะข้าวเจริญเติบโต ก่อน 30วันถึง30วัน.(ระยะข้าวแตกกอ) การใช้ปุ๋ยเพื่อเสริมเมื่อพบว่า ลักษณะการเจริญเติบโต ข้าวไม่ดีก็ทำการหว่าน ปุ๋ยที่นิยมใช้ได้แก่ปุ๋ย 16-20-0, 15-15-15 ในระยะหลังข้าวแตกกอ จากการสุ่มเก็บตัวอย่างของเกษตรกร 1 ตารางเมตร พบว่าผลผลิตเปรียบเทียบระหว่างมีการใส่ปุ๋ยและไม่ใส่ปุ๋ย พบว่าการใส่ปุ๋ยเคมีเฉลี่ยประมาณ 20 กก./ไร่ ผลผลิตเฉลี่ย ข้าวพันธุ์ต่างๆมีการตอบสนองปุ๋ยแตกต่างกัน เฉลี่ยผลผลิตข้าวนาดำที่สูงเมื่อไม่มีการใส่ปุ๋ยเคมี 493 กก./ไร่ ซึ่งขณะที่ผลผลิตข้าว ที่ใส่ปุ๋ยเคมีเฉลี่ย 517 กก./ไร่ สัดส่วนของผลผลิตเพิ่มประมาณ 5 เปอร์เซ็นต์ (ตาราง5 )

อย่างไรก็ตามผลผลิตข้าวอาจจะมีความผันแปรตามพื้นที่สุ่มเก็บตัวอย่าง และการตอบสนองปุ๋ยต่อพันธุ์ข้าวพื้นเมืองของเกษตรกร
จากการประชุมกลุ่มเกษตรกรเรื่องปัจจัยมีผลต่อความพอเพียงของผลผลิตข้าว พบปัจจัยหลักที่คล้ายคลึ่งกัน ในกลุ่มที่มีข้าวเพียงพอ และข้าวขาดแคลน ได้แก่ รายได้ ขนาดของที่ดินเพื่อทำนา ผลผลิตข้าว ส่วนปัจจัยอื่น เช่น การมีสัตว์เลี้ยง เช่น หมู ไก่ วัว ควาย คุณภาพของที่ดิน ในเรื่องของความอุดมสมบูรณ์ของดิน และเครื่องมืออำนวยความสะดวก เช่น รถไถ ฯลฯ ต่างๆเหล่านี้ช่วยสนับสนุน การที่มีโอกาสในระบบการผลิตต่างๆ