การผลิตผักแบบสวนรอบบ้าน

สถานีวิจัยการเกษตรเขตชลประทาน ศูนย์วิจัยเพื่อเพิ่มผลผลิตทางเกษตร (ศวพก) คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้ดำเนินการทดลองและผลิตพืชผักสมุนไพรแบบวนเกษตรสวนรอบบ้านในปี 2540 ในพื้นที่ประมาณ 1 ไร่ และได้ขยายพื้นที่ ประมาณ 2 ไร่ในปี 2541

สวนรอบบ้านเป็นรูปแบบหนึ่งของระบบวนเกษตร ที่นำพืชเกษตรมาปลูกร่วมกับไม้ป่า โดยปลูกพืชที่มีเรือนยอดต่างระดับกันหลายชั้น พันธุ์ไม้ที่ปลูกขึ้นกับวัตถุประสงค์ของเกษตรกรเอง เช่น เป็นอาหาร สมุนไพร ไม้ใช้สอย ฯลฯ รวมทั้งเป็น อาหารสัตว์ เกษตรกรสามารถใช้เป็นคลังอาหารและรายได้

หลักการและนิเวศของพืชพื้นเมือง ในระบบสวนรอบบ้าน

การวางแผนการปลูก

- คัดเลือกพืชพื้นเมืองที่เป็นอาหารและมีสรรพคุณเป็นยา
- พิจารณาเรือนยอดพันธุ์พืชที่ปลูกให้มีระดับแตกต่างกัน หลายชั้น ซึ่งระบบรากตื้น ลึกจะแตกต่างกันด้วย
- พิจารณาความต้องการแสง ทนร่มเงาปลูกไว้ใต้พันธุ์ไม้อื่น ที่ต้องการแสงมากกว่า
- พืชที่เลื้อยพันปลูกให้เลื้อยพันไม้ยืนต้นเป็นการใช้ประโยชน์พื้นที่ในแนวตั้ง
- ปลูกกลุ่มพืชที่ใช้ประกอบอาหารร่วมกันอยู่บริเวณเดียวกัน
- ปลูกพืชที่มีการใช้ประโยชน์มากในปริมาณที่มาก เพื่อสามารถนำไปจำหน่ายได้ เช่นผักปลัง กะเพรา โหระพา

การจัดการ

- กำจัดวัชพืชและตัดแต่งกิ่งไม้ยืนต้นตามความจำเป็น ให้ได้รับแสงตามความเหมาะสม
- ไม่ใช้ปุ๋ยและสารเคมีป้องกันกำจัดศัตรูพืช ใช้ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยคอก เศษพืช
- ให้น้ำตามความจำเป็นด้วยการตักรด ทดน้ำเข้าแปลง หรือสปริงเกลอร์

ชนิดพืชในแปลงปลูก

แปลงศึกษาของศวพก. ได้ปลูกจำนวน 121 ชนิด เพื่อเป็นต้นพันธุ์ เน้นพืชอาหารและสมุนไพรจำนวนต้นไม่มากเว้นแต่พืชนั้นสามารถจำหน่ายได้จะปลูกในปริมาณที่มากขึ้น ปลูกแล้วเก็บเกี่ยวได้หลายครั้ง เป็นพืชยืนต้น บางชนิดปลูกครั้งเดียว เมล็ดที่ร่วงหล่นเกิดสืบต่อได้โดยไม่ต้องปลูกอีก

พืชที่เกิดเองตามธรรมชาติ มีสถานภาพเป็นวัชพืช แต่มีสรรพคุณทางยาไทย จำนวน 19 ชนิด บางชนิดใช้เป็นผัก เช่น ผักปราบจำนวนพืชทั้งหมด รวม 120 ชนิด (Species)
ข้อควรระมัดระวังเรื่องของการควบคุมร่มเงา จำนวนชนิดพืชจะเปลี่ยนไปเหลือแต่พืชเด่นน้อยชนิด