สถานภาพการผลิตข้าวบนที่สูง

ชุมชนปาเกาะญอ ยังคงใช้พันธุ์ข้าวพื้นเมืองของชุมชน ซึ่งได้รับการคัด การเก็บรักษา และการใช้ติดต่อกันเป็นเวลานาน พันธุ์ข้าวนาดำมีความหลากหลายทางพันธุกรรม ปาเกาะญอมีความรู้ในการเลือกใช้พันธุ์ข้าวที่เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ เช่น พื้นที่สูงอากาศหนาวเย็น พื้นที่สภาพน้ำท่วมขังเป็นต้น

พันธุ์สมัยใหม่ที่เป็นพันธุ์แนะนำของกรมวิชาการเกษตร ส่วนมากเป็นพันธุ์ข้าวสำหรับนาในที่ราบลุ่ม ไม่สามารถปรับตัวและให้ผลผลิตบนที่สูงได้ สำหรับพันธุ์ข้าวไร่ ซึ่งมีความหลากหลายน้อยกว่าพันธุ์ข้าวนาดำ ปัจจุบัน กรมวิชาการเกษตรได้คัดเลือกพันธุ์ข้าวไร่พื้นเมืองที่ให้ผลผลิตสูง และใช้เป็นพันธุ์แนะนำ เช่น เจ้าฮ่อ เจ้าขาว เป็นต้น พันธุ์เหล่านี้สามารถเจริญเติบโตได้ดีในพื้นที่สูงทั่วไป การขาดแคลนเมล็ดพันธุ์ข้าวไร่จะมีมากกว่าเมล็ดพันธุ์ข้าวนาดำ

การที่ชุมชนบนที่สูงยังคงเลือกใช้พันธุ์ข้าวนาดำและพันธุ์ข้าวไร่ท้องถิ่นอย่างต่อเนื่อง การปฏิบัติดังกล่าวส่วนหนึ่งได้ช่วยอนุรักษ์พันธุกรรมข้าวในพิ้นที่เดิม (in situ conservation) ในขณะเดียวกันก็ได้ใช้ประโยชน์เพื่อเป็นพืชอาหาร ซึ่งพันธุกรรมข้าวเหล่านี้ภายใต้การคัดเลือกโดยธรรมชาติ และคัดเลือกโดยชุมชนบนที่สูง ได้มีวิวัฒนาการตลอดมา ซึ่งประชากรข้าวที่สูงเหล่านี้จะเป็นฐานพันธุกรรมที่สำคัญสำหรับการพัฒนาพันธุ์ข้าวที่สูงในอนาคต การผลิตข้าวทั้งนาดำและข้าวไร่ยังคงใช้วิธีการ
แบบดั่งเดิม ข้าวนาดำบนที่สูงส่วนใหญ่ปลูกบนพื้นที่ลาดชั้นเป็นระดับชั้น การปลูกอาศัยน้ำจากแหล่งน้ำธรรมชาติและน้ำฝน

การจัดการวัชพืชโดยทั่วไปจะกำจัดวัชพืช 1 ครั้งที่ระยะข้าวแตกกอเฉลี่ยประมาณร้อยละ 50 และในเกษตรกรบางรายจะกำจัดวัชพืช 2 ครั้ง ครั้งแรกที่ระยะแตกกอ และที่ระยะตั้งท้องคิดเป็นร้อยละ 5 (จากเกษตรกรสัมภาษณ์ 20 ราย ปี 2543)

การใส่ปุ๋ยปริมาณที่ใช้ตั้งแต่ 10 กก. ถึง 75 กก./ไร่ (ตารางที่ 1) ซึ่งส่วนมากมีการใส่ปุ๋ย 16 - 20 -0 เพียงครั้งเดียว ซึ่งปาเกาะญอจะใส่ปุ๋ยในกรณีที่ข้าวปลูกเริ่ม แสดงอาการของต้นที่ขาดธาตุอาหารหรือต้นไม่แข็งแรง จะใช้วิธีหว่านทั่วแปลงที่พบอาการ เกษตรกรบางรายใส่ปุ๋ยคอกเพื่อบำรุงดินแทนการใช้ปุ๋ยเคมี ถึงร้อยละ 50

การจัดการน้ำส่วนมากเป็นการปลูกข้าวอาศัยน้ำฝนและจากลุ่มน้ำย่อย โดยอาศัยความลาดชันของพื้นที่กระจายน้ำไปสู่ที่นา แต่ในบางลุ่มน้ำใน ฤดูแล้งน้ำ ไม่มีพอ ที่ปลูกพืชทั้งปี

การคัดเลือกเมล็ดพันธุ์ เกษตรกรไม่มีทัศนคติเรื่องการค้าขายข้าว

1. เลือกแปลงที่จะเก็บเมล็ดพันธุ์ก่อนเก็บเกี่ยว
2. เก็บเกี่ยวได้มีมาตรการพิเศษอะไรในการรักษาเมล็ดพันธุ์
3. เกษตรกรเก็บเมล็ดพันธุ์เผื่อ 50 % ถ้าไม่มีเมล็ดพันธุ์จะปลูกจะขอแบ่งเมล็ดพันธุ์กับเพื่อนบ้านที่มีเมล็ดพันธุ์ที่ต้องการ แต่ถ้ากรณีไม่มีเมล็ดพันธุ์ ที่ต้องการจะใช้ พันธุ์ที่ชอบรองลงมา โดยหาเมล็ดพันธุ์ภายในหมู่บ้านไม่ต้องซื้อ

ระบบการฟื้นฟูสภาพความอุดมสมบูรณ์ของดินในการผลิตข้าวเพื่อบริโภคของชุมชนปาเกาะญอในพื้นที่ ต. บ้านจันทร์ อ. แม่แจ่ม จ. เชียงใหม่ ดังนี้

อย่างไรก็ตาม พบว่า ผลิตภาพของระบบการผลิตข้าวต่างๆของปาเกาะญอ ถึงแม้ว่าจะไม่มีความผันแปรแต่ไม่สามารถที่จะสนับสนุนความต้องการบริโภคของครัวเรือนได้ ข้อจำกัดทางด้านกายภาพและชีวภาพประกอบด้วยดังนี้:

1. ข้าวนาดำ เป็นระบบการผลิตข้าวนาพันธุ์พื้นเมืองในพื้นที่ลุ่มน้ำบนที่สูง โดยใช้ปัจจัยการผลิตภายนอกน้อย ผลิตภาพของข้าวนาดำขึ้นอยู่กับสภาพนา ส่วนใหญ่เป็นนาขั้นบันได และความสามารถในการรักษาระดับน้ำของที่นา ซึ่งชุมชนปาเกาะญอให้ความสำคัญกับการผลิตข้าวนากำเป็นลำดับแรก พันธุ์ข้าวนาดำของปาเกาะญอ ผ่านการคัดโดยชุมชนติดต่อกันเป็นเวลานาน เพื่อปลูกในต้นฤดูฝน (พฤษภาคม) เพื่อหลีกเลี่ยงความเสี่ยงเนื่องจากฝนหมดก่อนฤดู จะให้ผลผลิตลดลง เมื่อพันธุ์ท้องถิ่นต่างๆเหล่านี้ปลูกล่าช้า เช่นการปลูกต้นเดือนสิงหาคม (ซึ่งเกษตรกรในที่ราบลุ่มเชียงใหม่มักจะปฏิบัติกัน) จะให้ผลผลิตลดลงมากกว่า ร้อยละ 40 เมื่อเปรียบเทียบกับการปลูกต้นเดือน มิถุนายน

2. วิธีการฟื้นฟูโดยธรรมชาติอย่างที่ปฏิบัติกันเช่นในปัจจุบัน (ดังแสดงในตารางที่ 2.4) ไม่สามารถยกระดับผลผลิตให้สูงพอกับความต้องการเพื่อบริโภค และการเพิ่มประชากรในชุมชนได้อีกแล้ว

3. ภายใต้การผลิตที่ไม่ใช่ปัจจัยการผลิตภายนอกศักยภาพของพันธุ์ข้าวนาปาเกาะญอ ซึ่งปรับตัวได้ดีบนที่สูง (อุณหภูมิ แปรปรวนสูง และความเข้มของแสงต่ำ) จะให้ผลผลิตเฉลี่ยต่ำ
สำหรับข้าวไร่บนที่ดอนซึ่งปลูกโดยอาศัยน้ำฝน ครอบครัวปาเกาะญอจะมีพันธุ์ให้เลือกน้อยกว่าพันธุ์ข้าวนาดำ และส่วนมากต้องการพันธุ์หนัก เก็บเกี่ยวก่อนข้าวนาปีเล็กน้อย

(กลับเกษตรบนที่สูง) :( เกษตรยั่งยืน) :( หน้าหลัก)